Terorizam i međunarodno javno pravo

Abstract

Analizom sadržaja odredbi pomenutih konvencija može se uočiti da su one, sa međunarodnopravnog aspekta, prilično detaljno i sadržajno izvršile inkriminaciju pojedinih akata međunarodnog terorizma. Vidljivo je daje domet svake konvencije ponaosob ograničen na konkretne akte, ali su i takva ostvarenja značajna sa stanovišta uspostavljanja određenih međunarodno-pravnih normi na planu sprečavanja, krivičnog gonjenja i kažnjavanja pomenutih krivičnih dela. Kada generalno posmatramo šta su konvencije zaista rešile na planu međunarodnopravne inkriminacije akata međunarodnog terorizma, nameću se sledeći odgovori. Na prvom mestu, obrađene konvencije su predvidele šta se štiti, odnosno ko su objekti međunarodnopravne zaštite od krivičnih dela koja po odredbama konvencija predstavljaju akte međunarodnog terorizma. To su sledeći objekti: 1/ brodovi, odnosno pomorski plovni objekti, bez obzira na vrstu, koji nisu stalno pričvršćeni na morsko dno, uključujući i sredstva na dinamički pogon, podmornice i sva druga plovila, materijalna dobra i osobe na njima, kao i ustanova 'pomorske plovidbe', pod kojom se smatra situacija kada brod plovi, ili prema planu plovidbe treba ploviti, prelazeći područje voda ili dolazeći iz voda koje se nalaze izvan spoljnih granica teritorijalnog mora jedne zemlje ili lateralnih granica teritorijalnog mora s vodama strane pribrežne države; 2/ nuklearni materijal koji se koristi u miroljubive svrhe u smislu odredbi Konvencije o fizičkoj zaštiti nuklearnog materijala, kao i institut 'međunarodnog prevoza nuklearnog materijala', koji podrazumeva prevoz pošiljke nuklearnog materijala bilo kojim prevoznim sredstvom, koji će se vršiti izvan teritorije države iz koje potiče pošiljka, od polaska iz postrojenja prevoznika u toj državi, završno sa dolaskom u postrojenje primaoca u državi krajnjeg odredišta; i 3/ 'državni ili vladin objekat'; 'infrastrukturni objekat'; 'vojne snage neke države'; 'mesta u javnoj upotrebi'; i 'javni sistem prevoza', kojim se označavaju svi objekti, prevozna i druga sredstva, u javnom ili privatnom vlasništvu, koji se upotrebljavaju u ili za pružanje javno dostupnih usluga u prevozu lica ili tovara. Dalje, konvencije inkriminišu sledeća krivična dela koja, prema međunarodnom pravu predstavljaju akte međunarodnog terorizma uperene protiv pomenutih objekata zaštite: krivična dela uperena protiv sigurnosti međunarodne pomorske plovidbe, kao i protiv sigurnosti fiksnih platformi smeštenih u epikontinentalnom pojasu u smislu Konvencije o suzbijanju nezakonitih akata protiv sigurnosti pomorske plovidbe i Protokola te konvencije; krivično delo protivpravnog i namernog isporučivanja, postavljanja, ispaljivanja ili detoniranja neke eksplozivne ili druge smrtonosne naprave, ili pomaganja i saučesništva u ovom delu, u cilju izazivanja smrti ili ozbiljnih telesnih povreda, velikog razaranja objekata zaštite navedenih u Konvenciji o suzbijanju terorističkih napada bombama; i 3. krivična dela neovlašćenog primanja, posedovanja, korišćenja, transfera, izmene, raspolaganja ili rasturanja nuklearnog materijala koja izazivaju ili mogu izazvati smrt ili ozbiljnu povredu nekog lica ili znatnu materijalnu štetu, krađe ili pljačke nuklearnog materijala, utaje ili pribavljanja nuklearnog materijala prevarom, svaki zahtev za dobijanje nuklearnog materijala pod pretnjom upotrebe ili upotrebom sile ili bilo kog drugog načina zastrašivanja, pretnje da će se nuklearni materijal upotrebiti tako da prouzrokuje smrt ili ozbiljnu povredu nekog lica ili izazove znatnu materijalnu štetu, a u smislu člana 7. Konvencije o fizičkoj zaštiti nuklearnog materijala. Sledeća pitanja koja regulišu konvencije su dužnosti i obaveze država ugovornica o preduzimanju odgovarajućih potrebnih represivnih, a u određenoj meri i preventivnih, mera u cilju sprečavanja, krivičnog gonjenja i kažnjavanja dela koja prema njihovim odredbama predstavljaju akte međunarodnog terorizma. Takođe, konvencije definišu i pitanje nadležnosti pojedinih kategorija država, odnosno u kojim slučajevima su pojedine države ugovornice nadležne da uspostavljaju svoju jurisdikciju. Pored toga, konvencije su ustanovile i obavezu država ugovornica da inkriminisana dela uvrste svoja nacionalna zakonodavstva, ili ih predvide u njima. He zadržavajući se samo na određivanju nadležnosti država ugovornica u uspostavljanju jurisdikcije, kao i propisivanja njihovih dužnosti i obaveza na planu preduzimanja potrebnih mera u sprečavanju, krivičnom gonjenju i kažnjavanju pojedinih akata međunarodnog terorizma, konvencije preciziraju i obavezu međusobne saradnje država ugovornica, odnosno pružanja međunarodne pravne pomoći, razmene i ustupanja informacija o počinjenim krivičnim delima i saznanja prikupljenih u okviru prethodnog krivičnog postupka ili krivičnog postupka, kao i drugih vidova saradnje. Što se tiče samih počinilaca krivičnih dela, odnosno lica koja su osumnjičena da su počinila neko od tih dela i nalaze se u pritvoru, konvencije predviđaju i neka njihova prava, čime je ustanovljen i jedan poseban pravni institut - zaštita osumnjičenih/okrivljenih za počinjena krivična dela. Obično konvencije predviđaju da njihova prava imaju biti prilagođena odredbama nacionalnog zakonodavstva države koja je pritvorila takvo lice ili je protiv njega pokrenula krivični postupak. U svim konvencijama predviđena je i ustanova izručenja počinilaca krivičnih dela koja su inkriminisanja kao akti međunarodnog terorizma, postupci izručenja, kao i obaveze država ugovornica da u postojećim ili budućim međusobnim ugovorima o izručenju predvide pomenuta krivična dela kao osnov za izručenje. I na kraju, konvencije predviđaju i poštivanje načela suverene jednakosti država ugovornica, u smislu da se prava, obaveze o odgovornosti koje proističu iz njih ostvaruju u skladu sa načelom suverene jednakosti država, uz poštovanje njihovog teritorijalnog integriteta i nemešanja u unutrašnje odnose država. Sa druge strane, konvencije su, i pored vidljivih uspeha na planu međunarodnopravne inkriminacije pomenutih pojedinačnih akata međunarodnog terorizma, ipak samo delimično uspele ustanoviti određene međunarodno-pravne zakonske norme u cilju prevencije, sprečavanja, krivičnog gonjenja i kažnjavanja onih krivičnih dela koja predstavljaju akte međunarodnog terorizma. Stoga je i u budućnosti jedan od osnovnih, a može se reći i strateških zadataka svih država i međunarodnog javnog prava ulaganje još većih napora u cilju donošenja novih međunarodnih konvencnja koje će obuhvatiti, odnosno inkriminisati što veći broj krivičnih dela koja, po svojoj suštini, predstavljaju akte međunarodnog terorizma. Konačno, sasvim je jasno da stepen društvene opasnosti i broj žrtava koje akti međunarodnog terorizma proizvode upućuje na zaključak da međunarodni terorizam zaista predstavlja jedan od najozbiljnijih međunarodnih bezbednosnih problema i da će borba na njegovom suzbijanju zahtevati stalnu aktivnost svih subjekata međunarodnih odnosa na nacionalnom, regionalnom i globalnom (svetskom) nivou.